Lingvistika

Zuzana Hlavča (2004), Padina, 4. razred, Gimnazija Mihajlo Pupin, Kovačica

Mentorke:
Helena Savić, studentkinja osnovnih studija, Eotvos Lorand University, Budimpešta
Isidora Dekić, studentkinja master studija, Univerzitet u Beogradu

Ovaj rad se bavi sociolingvističkom situacijom bilingvizma na teritoriji Vojvodine, na primeru slovačko-srpskih bilingvala, stanovnika naselja Padina i Kovačica. Za potrebe istraživanja sačinjen je upitnik sa 61 zadatkom na slovačkom jeziku koji su se odnosili na znanje i korišćenje slovačkog i srpskog jezika. Uzorak čini 60 ispitanika (ujednačene polne strukture), koji su slovački jezik usvajali od rođenja, kod kojih je slovački i prvi jezik oba roditelja i jedini jezik koji se koristi u porodičnom okruženju. Skoro polovina ispitanika je učila i srpski od rođenja (41%), dok je ostatak počinjao sa učenjem u prvim godinama života. Najveći deo ispitanika (78,3%) se u neformalnim situacijama koristi isključivo slovačkim, dok se srpskim oko polovina ispitanika koristi u formalnim situacijama (kod lekara, u banci…), na poslu i u školi. Svoje razumevanje i produkciju srpskog jezika gotovo svi ispitanici ocenjuju visoko, te su i svi stavovi generalno pozitivno ocenjivani. Iako ispitanici veću važnost pridaju korištenju slovačkog jezika na dnevnom nivou, oni samoprocenjuju da se osećaju prijatno dok razgovaraju na srpskom, te nemaju potrebu da izbegavaju razgovore na srpskom, već i da unaprede svoje znanje jezika. Ispitanici iskazuju i umereno pozitivan stav prema upotrebi srpskog jezika u različitim situacijama, nezavisno od teme razgovora, a posebno u vanporodičnim okolnostima. Statističke analize pokazuju i da pol, stepen obrazovanja, socioekonomska situacija i mesto odakle dolaze utiču na stav ispitanika prema svakodnevnoj neformalnoj upotrebi slovačkog jezika i potrebi da su im prijatelji govornici slovačkog. Takođe, jezik kojim se ispitanici najviše koriste u školi i na poslu, te u formalnim i neformalnim situacijama utiče na pozitivnost stava prema upotrebi slovačkog na dnevnom nivou i u formalnim situacijama, potrebi poznavanja i izbegavanja upotrebe srpskog, ali i stava o gledanju emisija informativnog i edukativnog karaktera na srpskom.

Tijana Kovačević (2004), Požarevac, 4. razred, Požarevačka gimnazija, Požarevac

Mentorke:
Isidora Dekić, studentkinja master studija, Univerzitet u Beogradu
Sara Barać, studentkinja osnovnih studija, Filozofski fakultet, Univerzitet u Novom Sadu

Ovaj rad se bavi upotrebom ograda u novinskom diskursu, njihovim pragmatičkim funkcijama i jezičkim elementima kojima se izražavaju. Za potrebe istraživanja ekscerpirano je 597 diskursnih ograda iz 52 kolumne objavljene u novinama Direktno, N1, Danasu, Nedeljniku, NIN-u, Peščaniku, Velikim pričama i Novoj ekonomiji, od 28. jula do 15. septembra 2023. Diskursne ograde su analizirane iz ugla njihove pragmatičke funkcije i kategorizovane su u one kojima se ograđuje prema sadržaju, autoru i čitaocu. Uočeno je da su najfrekventnije korištene diskursne ograde prema sadržaju (261), zatim prema čitaocu (215), dok je najmanje bilo ograda prema autoru (121). Upotreba diskursnih ograda je analizirana i spram teme kolumne, te su za potrebe istraživanja kolumne kategorizovane u šest tematskih grupa: (1) politika, (2) ekonomija, (3) stanje javnog sektora, (4) društveni poredak, (5) ekologija i (6) tehnološki napredak, pri čemu su političke kolumne bile značajno najbrojnije. U okviru tema politike, ekonomije i tehnološkog napretka, najfrekventnijim su se pokazale ograde prema sadržaju, dok su u kolumnama sa temama društvenog poretka, stanja javnog sektora i ekologije prednjačile ograde prema čitaocu. Ograde prema autoru su bile najmanje korištene u svim temama. Kada su u pitanju jezički elementi kojima su ograde prema sadržaju iskazane, u gotovo svim temema su to najčešće bili prilozi poput valjda, retko, možda, navodno. U ograđivanju prema čitaocima, najčešće su korištene konstrukcije u prvom licu množine, kao u primeru Ali to nije naš svet. Mi u njega nemamo pristup. (N. Milosavljević, Nova ekonomija) i retorska pitanja, poput Evo, čak i jedna Jovanjica – koga je briga? (T. Pančić, Danas). Pak, ograđujući se od sebe, autori/ke su se najviše koristili glagolima mišljenja poput misliti, smatrati i sumnjati, ali i pasivnom dijatezom u ekonomskim i političkim kolumnama, poput Obećano je renoviranje tog prostora (S. Plavšić, Direktno), te navođenjem izvora informacije i retoričkim pitanjima.

Ana Mirković (2005), Beograd, 3. razred, Peta beogradska gimnazija, Beograd

Mentorka:
Isidora Dekić, studentkinja master studija, Univerzitet u Beogradu

Ovaj rad se bavi analizom strategija govornog čina odbijanja u serijama Jutro će promeniti sve, Preživeti Beograd i Mama i tata se igraju rata. Analizirano je 158 govornih činova ekscerpiranih iz ukupno 20 epizoda, tj. 764 minuta video-materijala. Na osnovu prethodnih istraživanja, (Beebe, L. M. et al. (1990). Pragmatic transfer in ESL refusals. U Scarcella, R. C., Andersen, E., & Krashen, S. D. (ur.), Developing communicative competence in a second language (pp. 55–73). New York: Newbury House.) govorni činovi su prema strategiji koja je u njima korištena podeljeni na eksplicitne i implicitne, sa dodatkom kombinovanih. Daljom analizom su grupe eksplicitnih i implicitnih govornih činova podeljene prema funkcijama upotrebljenih strategija, dok je grupa kombinovanih podeljena spram toga da li je u govornom činu upotrebljena barem jedna eksplicitna strategija. Implicitni govorni činovi čine polovinu građe, dok su eksplicitni i kombinovani ujednačeni. Unutar kategorije eksplicitnih, pronađeno je 26 primera negiranja želje ili mogućnosti (Neću; Ne mogu), 8 odbijanja ustaljenom frazom (Nema šanse.), 7 rečcom ne i jedan performativ (Odbijam). U okviru implicitnih strategija, pronađeno je 25 primera odgovaranja sagovornika od zahteva (Neka, tvoji sigurno čekaju.) pričom o posledicama, kritikovanjem zahteva/sagovornika, odbacivanjem zahteva ili oslobađanjem sagovornika od obaveze, te 21 primer izbegavanja (Ma znam, al’ daj…) odlaganjem odgovaranja, promenom teme, ograđivanjem ili neverbalnim činom. Pronađeno je i 15 primera odbijanja kroz objašnjenje (Premoren sam da bih išao.), 12 pozivanja na lični princip (Nisam u tom fazonu.), tri davanja alternative (Bolje da se nađemo u gradu.) i jedno lažno prihvatanje (Hvala na savetu! Doviđenja!). Eksplicitnost govornog čina odbijanja posmatrana je i kroz stepen bliskosti sagovornika. Uočeno je da se govorni čin odbijanja češće javlja među sagovornicima u bliskim odnosima, pri čemu su najbrojnije implicitne strategije, i to najčešće odgovaranje sagovornika. Primećeno je i da se eksplicitno odbijanje najpre dešava kada se sagovornici ne poznaju.

Goran Torlo (2004), Novi Sad, 4. razred, Karlovačka gimnazija, Sremski Karlovci
Marija Storožuk-Zeljković (2005), Novi Sad, 3. razred, Gimnazija “Jovan Jovanović Zmaj”, Novi Sad
Petra Plešinac (2005), Subotica, Gimnazija “Svetozar Marković”, Subotica

Mentori:
Isidora Dekić, Univerzitet u Beogradu;
MA Miloš Košprdić, Istraživačko-razvojni institut za veštačku inteligenciju, Novi Sad

Pripisivanje roda animatnim imenicama koje se ne odnose na ljudska bića varira među jezicima – dok neki jezici razlikuju muški, ženski i srednji gramatički rod (poput srpskog), drugi im pripisuju srednji rod (poput engleskog). Istraživanja obrade sintakse kod nematernjih govornika (Cook, S. V. 2018. Gender matters: From L1 grammar to L2 semantics. Bilingualism, 21(1), 13–31) sugerišu da kada postoji razlika u principu pripisivanja roda u prvom (L1) i drugom jeziku (L2), dolazi do transfera kategorije roda iz L1 u L2. Uzevši u obzir postojanje ovakve razlike između srpskog i engleskog jezika, želeli smo da ispitamo da li se kod izvornih govornika srpskog ona očitava u brzini obrade rečenica engleskog koje sadrže anaforičke zamenice čiji rod (ne) kongruira sa rodom srpskog ekvivalenta imenice sa kojom se zamenica saodnosi. Želeli smo i da ispitamo da li se ova razlika smanjuje sa višim nivoima znanja jezika. U zadatku čitanja slobodnim tempom ispitanicima su prikazivani gramatični i negramatični parovi rečenica takvi da je prva rečenica sadržala imenicu koja označava životinju, a druga počinjala ličnom zamenicom sa kojom se imenica saodnosila. U formiranju parova rečenica varirano je poklapanje roda zamenice (he/she/it) sa rodom srpskog ekvivalenta imenice, tako da je svaka zamenica upućivala na svaku imenicu. Vreme reakcije je mereno na kritičnom (zamenica) i prvom i drugom postkritičnom segmentu. Uzorak je činilo pedeset izvornih govornika srpskog jezika čiji je drugi jezik engleski, podeljenih u pet nivoa znanja (A2–C2). Uočeno je da postoji efekat prelivanja, te se uticaj (ne)kongruiranja roda zamenice i srpskog ekvivalenta imenice engleskog pokazao značajnim i na kritičnom i drugom postkritičnom segmentu, takav da su značajno sporije obrađivane rečenice u kojima postoji kongruiranje rodova od onih u kojima kongruiranja nema, nevezano od gramatičnosti parova rečenica. Efekat nivoa znanja na brzinu obrade pokazao se značajnim na svakom segmentu.