Stavovi mađarsko-srpskih bilingvala prema srpskom jeziku
Helena Savić (2000)
učenica 4. razreda Karlovačke gimnazije, Sremski Karlovci
Mentorstvo:
Miloš Košprdić, master, Filozofski fakultet, Novi Sad
Isidora Dekić, studentkinja osnovnih studija, Filozofski fakultet, Novi Sad
Ovo istraživanje predstavlja prilog proučavanju sociolingvističke situacije bilingvizma na teritoriji multietničke Vojvodine. Ovom prilikom smo se bavili mađarsko-srpskim bilingvalima (N = 35, ujednačenim po polnoj strukturi) iz viših razreda osnovnih škola u Novom Sadu, koji su popunjavali upitnik sa 61 zadatkom na mađarskom jeziku. Analiza pokazuje da tek polovina mađarsko-srpskih bilingvala srpski usvaja od rođenja, dok ga ostali uče tek u osnovnoj školi. Tek 6% ispitanika procenjuje da se u porodici podjednako koristi mađarskim i srpskim, dok 71% u porodičnom okruženju isključivo koristi mađarski. Dok u školskim uslovima (na nastavi i u razgovoru sa prijateljima) srpski jezik koristi 9% ispitanika, u drugim situacijama (u prodavnici, kod lekara…) čak 86% ispitanika koristi srpski kao većinski jezik sredine u kojoj žive. Ispitanici samoprocenjuju da se osećaju prijatno dok razgovaraju na srpskom i spremni su da unaprede svoje znanje srpskog, iako im je važnije da koriste mađarski jezik. Pozitivan stav ispitanika (6,8 od 7) prema upotrebi srpskog jezika u širokom dijapazonu situacija preovlađuje na skalama procene za 15 stavova, s tim da su najpozitivnije ocenjeni stavovi o nastojanju da se srpski jezik koristi izvan porodice nezavisno od teme razgovora. Statističke analize pokazuju da raniji period usvajanja srpskog, te veća izloženost srpskim jezikom u porodici utiču na javljanje pozitivnijih stavova o svakodnevnoj upotrebi srpskog jezika, unapređenju sopstvenog znanja srpskog, kao i o njegovoj upotrebi u školi, kući i izvan nje.
Tipovi metonimije u nazivima za psihoaktivne supstance u slengu
Jelena Samočeta (2001)
učenica 3. razreda Gimnazije "Isidora Sekulić", Novi Sad
Mentorstvo:
Vanja Miljković, master, Institut za srpski jezik SANU, Beograd
Miloš Košprdić, master, Filozofski fakultet, Novi Sad
Cilj ovog istraživanja jeste da se ispita metonimija kao pojmovni mehanizam u žargonu, njena povezanost sa tvorbom reči i sadejstvo sa metaforom. Istraživanje je sprovedeno korišćenjem konceptualne analize u teorijskim okvirima kognitivne lingvistike, a na građi koju čine žargonske imenice (njih 88) kojima se označavaju psihoaktivne supstance, ekscerpirane iz Rečnika srpskog žargona Borivoja Gerzića. Kako je imenovanje psihoaktivnih supstanci u žargonu najčešće indirketno, čime se obezbeđuje komunikativno isključivanje neupućenih, pretpostavili smo da će ona predstavljati dobar izvor za proučavanje metonimije. Naša građa je potvrdila opravdanost podele na čisto leksičku metonimiju (na primer: belo za kokain/heroin) i čisto tvorbenu metonimiju (na primer: sačekuša za marihuanu čije dejstvo treba sačekati). Pored toga, uočeni su i primeri u kojima se leksička metonimija javlja nakon tvorbene (npr. ludak „marihuana od koje se postaje lud“, gde posle tvorbene metonimije efekat za materiju koja taj efekat izaziva uočavamo leksičku metonimiju nosilac stanja za materiju koja to stanje izaiva). Što se sadejstva metonimije i metafore tiče, uočeno je da u nekim primerima (1) tvorbena metonimija prethodi leksičkoj metafori (npr, iz tvorbene metonimije prostor proizvodnje za ono što je proizvedeno izrasta leksička metafora domaća marihuana je domaćica); ali i slučajevi kada je (2) pojmovna metonimija unutar leksičke metafore (recimo, u metafori tablete ekstazija su bombone uočavamo metonimiju materija (bombone) za formu). Naši rezultati ukazuju na to da je naša pretpostavka o zastupljenosti metonimije u žargonskoj leksici tačna, te da je izuzetno važno paralelno pratiti metonimiju kako na planu leksičkog značenja tako i na planu tvorbe. Takođe, naša građa dodatno potvrđuje da je metonimijsko pojmovno pomeranje moguće uočiti u osnovi metaforičkih konceptualizacija.
Komparativna analiza frazeologizama sa nazivima domaćih životinja u srpskom i italijanskom jeziku
Katarina Savić (2001)
učenica 3. razreda Filološke gimnazije, Beograd
Mentorstvo:
Miloš Košprdić, master, Filozofski fakultet, Novi Sad
Isidora Dekić, studentkinja osnovnih studija, Fizofski fakultet, Novi Sad
U radu se bavimo konceptualizacijom domaćih životinja u frazeologizmima srpskog i italijanskog jezika. Za potrebe istraživanja je odabrano 11 domaćih životinja od kojih čovek ima koristi (konj, krava, magarac, mula, ovca, koza, guska, patka, kokoška, svinja i stoka), a potom je iz Frazeološkog rječnika hrvatskoga ili srpskog jezika Josipa Matešića ekscerpirano 138, a iz italijanskog frazeološkog rečnika Dizionario dei modi di dire della lingua italiana, B.M. Kuartu 172 frazeologizma koji sadrže nazive ovih životinja. Pravac analize je išao od srpskog ka italijanskom jeziku. Analizom građe je utvrđeno da se mogu izdvojiti četiri najproduktivnije kategorije značenja kojima su životinje predstavljene u frazeologizmima: (1) fizičke karakteristike (veličina, težina, snaga; npr. praviti od komarca magarca); (2) delovi tela (oči, jezik, koža, kljun; npr. volovske oči); (3) svrha upotrebe životinje (prevozno sredstvo, sportska životinja; npr. I mi konja za trku imamo.) i (4) povezivanje sa ljudskim osobinama (tvrdoglavost, marljivost, glupost; npr. glup kao vo) što je ujedno i najzastupljenija kategorija. Neka značenja se javljaju za više životinja u jednom jeziku (npr. u srpskom, kokoška i magarac kao glupe životinje), za iste životinje u oba jezika (npr. svinja kao nedostojna životinja), dok postoje i ona specifična za pojedinačne životinje i jezik (npr. u italijanskom, konj kao životinja sa velikim ustima). Takođe, u italijanskom je kategorija kulturno-specifičnih značenja prisutna kod većine životinja (cavallo di Frisia, ‘konj iz Frizije’), dok je njena prisutnost u srpskom zanemarljiva. Dodatno, u italijanskom nije pronađen nijedan frazeologizam koji uključuje patku ili stoku, ali je za većinu pojedinačnih životinja broj frazeologizama veći u italijanskom. Iako u predstavama životnja dolazi do poklapanja korištenih značenja između dva jezika, ni za jednu od životnja ne postoji identičan skup značenja kojima je ona predstavljena u oba jezika.
Rod u jeziku – Antropolingvistički pogled na stanje u italijanskom i danskom jeziku
Nela Despotović (2001)
učenica 3. razreda Gimnazije "Uroš Predić", Pančevo
Mentorstvo:
Miloš Košprdić, master, Filozofski fakultet, Novi Sad
Kodiranje roda inanimatnih imenica varira među različitim jezicima – tako neki jezici distinkciju muškog i ženskog gramatičkog roda (obično motivisanu polom referenta) sa animatnih prenose i na inanimatne imenice, dok ih neki kodiraju neutralnim (srednjim) rodom. Cilj ovog rada je da utvrdimo postoji li razlika u percepciji predmeta kod govornika italijanskog, kao jezika koji muški/ženski rod razlikuje i na inanimatnim imenicama, i govornika danskog, kao jezika koji ovu distinkciju ne razikuje ni na animatnim imenicama. Za potrebe istraživanja je iz italijanskog jezika odabranao po 10 jednoznačnih inanimatnih imenica muškog i ženskog roda tako da one imaju odgovarajuće ujednačene ekvivalente u danskom jeziku (po 10 imenica zajedničkog i neutralnog roda). Za svaku imenicu je načinjen prepoznatljiv monohromatski crtež. Formiran je upitnik u dve varijante (za danski i za italijanski jezik) u kojem je zadatak ispitanika bio da klasifikuju predmete sa slika prema tome da li bi im kao junacima animiranog filma dodelili muški ili ženski glas. Ispitanici su potom obrazlagali svoj izbor, nakon čega je sledila kontrola u vidu imenovanja prikazanih predmeta. Upitnik su popunila 88 italijanska i 116 danskih govornika, ujednačenih po polu, a podaci su obrađeni statistički. Naši rezultati ukazuju na to da se izvorni govornici jezika kojima je koncept roda izražen u vidu gramatičke kategorije, poput italijanskog, prilikom percepcije predmeta oslanjaju na postojeću gramatičku kategoriju (imenicama gramatičkog muškog roda dodeljivan je muški glas i obrnuto; t(16) = 4.75, p < 0.05) što je konzistentno sa ranijim rezultatima dobijenim za srpski (Košprdić 2018). U danskom pak član za koji se vezuje imenica nije imao uticaja prilikom dodeljivanja glasova predmetima koje te imenice označavaju, a preko 90% ispitanika navelo je da je glas predmetu na slici dodeljivalo na osnovu oblika, veličine i sfere upotrebe prikazanog predmeta.